به گزارش اصفهان زیبا؛ بحران کم‌آبی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بخش کشاورزی اصفهان تبدیل شده است. کشاورزی اصفهان در مواجهه با بحران کم‌آبی، نیازمند بهبود بهره‌وری است در این میان، فناوری‌های نوین با هدف مدیریت منابع آبی و بهینه‌سازی مصرف، به راه‌حلی مؤثر برای مقابله با این معضل تبدیل شده‌اند.
از سیستم‌های آبیاری هوشمند گرفته تا استفاده از نانومواد و تصفیه پساب‌ها، این فناوری‌ها ظرفیت‌های فراوانی برای افزایش بهره‌وری، کاهش هدررفت آب و بهبود کیفیت منابع آبی ارائه می‌دهند.
با این حال، موانع زیرساختی، هزینه‌های اولیه هنگفت و نیاز به دانش فنی، اجرای گسترده این فناوری‌ها را محدود کرده است. با بهره‌گیری از حمایت‌های دولت و مشارکت بخش خصوصی، می‌توان از فرصت‌های این فناوری‌ها نهایت استفاده را برد و با غلبه بر چالش‌ها، گامی بزرگ به سمت کشاورزی پایدار و مدیریت هوشمندانه منابع در اصفهان برداشت.
در این زمینه عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان و استادیار این دانشگاه در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا» بیان کرد: در مواجهه با بحران کم‌آبی اصفهان، استفاده از فناوری‌های نوین به‌عنوان راهکاری مؤثر برای حفظ منابع آب و بهینه‌سازی مصرف آن در بخش کشاورزی مطرح می‌شود.
این فناوری‌ها که با هدف کاهش تبخیر، افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت آب توسعه یافته‌اند، می‌توانند تحولی اساسی در مدیریت منابع آبی ایجاد کنند.
بابک خیام‌باشی تصریح کرد: یکی از فناوری‌های کارآمد در این حوزه، استفاده از مواد جاذب رطوبت، نانو مواد و ترکیبات آلی است که به حفظ آب در خاک کمک می‌کنند. این فناوری‌ها به گیاهان اجازه می‌دهند تا برای مدت بیشتری از آب موجود در خاک بهره‌مند شوند و از هدررفت منابع آبی جلوگیری می‌کنند.
او عنوان کرد: همچنین برای کاهش تبخیر از سطح خاک و منابع ذخیره آب، پوشش‌های نانو یا پلاستیکی طراحی شده‌اند که با قرارگیری روی خاک یا استخرها، مانع تبخیر آب و هدررفت آن می‌شوند. این روش‌ها نه‌تنها به حفظ منابع کمک می‌کنند؛ بلکه می‌توانند نیاز آبی کشاورزی را نیز به‌طور چشمگیری کاهش دهند.
خیام‌باشی افزود: فناوری‌های نوین علاوه بر حفظ آب، بر بهینه‌سازی مصرف آن نیز تمرکز دارند. با استفاده از این تکنولوژی‌ها، کشاورزان اصفهان می‌توانند میزان مصرف آب را به‌طوردقیق مدیریت کرده و بازدهی تولید به ازای هر واحد آب مصرفی را افزایش دهند. این فناوری‌ها می‌توانند به‌طور هم‌زمان نیاز آبی گیاه را تأمین و بهره‌وری زمین‌های کشاورزی اصفهان را افزایش دهند.
عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان اذعان کرد: به‌کارگیری این فناوری‌ها نشان می‌دهد که استفاده از دانش و ابزارهای پیشرفته می‌تواند گامی بزرگ در مسیر مدیریت پایدار منابع آبی اصفهان باشد. با توسعه و بهره‌گیری از این راهکارها، نه‌تنها مصرف بی‌رویه آب کاهش می‌یابد؛ بلکه امکان افزایش تولید در بخش کشاورزی اصفهان نیز فراهم می‌شود.
فناوری‌های نوین برای بهینه‌سازی مصرف آب اصفهان
خیام‌باشی بیان کرد: با توجه به بحران کم‌آبی و نیاز به استفاده بهینه از منابع آبی، فناوری‌های نوین در بخش کشاورزی اصفهان به‌ویژه در مدیریت آبیاری، نقش مهمی ایفا می‌کنند. یکی از این فناوری‌ها، سیستم‌های آبیاری هوشمند است که با استفاده از ماهواره‌ها و حسگرهای پیشرفته، میزان و زمان آبیاری را با دقت بالایی تنظیم می‌کنند. این سیستم‌ها به کشاورزان اصفهان این امکان را می‌دهند که تنها به مقدار نیاز گیاه، آب را مصرف کنند و از هدررفت منابع جلوگیری شود.
او بیان کرد: علاوه بر این، کنتورهای هوشمند اولتراسونیک و ابزارهای اندازه‌گیری رطوبت خاک نیز به کمک آمده‌اند تا آبیاری به‌صورت هدفمند و بر اساس نیاز واقعی خاک انجام گیرد. این ابزارها با ارائه داده‌های دقیق، امکان مدیریت بهتر منابع آبی را فراهم می‌کنند. در برخی سیستم‌های پیشرفته‌تر، فناوری‌هایی برای تزریق مستقیم آب یا محلول‌های مغذی به گیاهان نیز به کار می‌روند که به افزایش تولید و کاهش مصرف آب کمک می‌کند.
عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان خاطرنشان کرد: افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت آب نیز از دیگر مزایای فناوری‌های نوین است. استفاده از کود و مواد مغذی به‌موقع و انتخاب ارقام بهینه برای کشت باعث می‌شود که تولید به ازای هر واحد آب مصرفی افزایش یابد؛ همچنین فناوری‌های آب‌شیرین‌کن و تصفیه پساب‌ها، به‌ویژه در تصفیه پساب‌های بیمارستانی و صنعتی، به‌طورچشمگیری در بهبود کیفیت منابع آبی مؤثر هستند.
او افزود: از سوی دیگر، برخی از این فناوری‌ها ساده و مقرون‌به‌صرفه هستند؛ به‌عنوان‌مثال، ایجاد جوی‌های دوطرفه یا سیستم‌های آبیاری متناسب با شرایط منطقه‌ای می‌توانند به‌طورمؤثری مصرف آب را کاهش دهند؛ بدون آنکه نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین داشته باشند.
این استادیار دانشگاه تصریح کرد: این فناوری‌ها در کنار هم می‌توانند نه‌تنها بهره‌وری منابع آبی را افزایش دهند؛ بلکه به کشاورزان اصفهان کمک می‌کنند تا در شرایط محدودیت منابع، تولید خود را به حداکثر برسانند.
خیام‌باشی گفت: امروزه استفاده از فناوری‌های پیشرفته در مدیریت منابع آب و کشاورزی تحولات بزرگی را رقم زده است. این فناوری‌ها نه‌تنها توانسته‌اند مصرف آب را به میزان فراوانی کاهش دهند؛ بلکه افزایش بهره‌وری را نیز به همراه داشته‌اند. با این حال، اجرای آن‌ها همچنان با چالش‌ها و ملاحظاتی همراه است.
او خاطرنشان کرد: این فناوری‌ها با فراهم‌کردن امکان آبیاری دقیق بر اساس نیاز خاک و گیاه، از مصرف بی‌رویه آب جلوگیری می‌کنند؛ همچنین کاهش مصرف سموم و کودها، یکی دیگر از مزایای این سیستم‌هاست. خودکارسازی فرآیندهای تولید نیز علاوه بر کاهش نیاز به نیروی کار، دقت بیشتری به ارمغان آورده است. استفاده از آب‌های غیرمتعارف، مانند آب خاکستری یا پساب‌های صنعتی و بیمارستانی، از دیگر فرصت‌های این فناوری‌هاست. این رویکردها به کشاورزان اصفهان کمک می‌کند منابع آبی محدود را به بهترین شکل ممکن مدیریت کنند.
این استادیار دانشگاه یکی از مهم‌ترین موانع پیش روی این فناوری‌ها را نیاز به اطلاعات دقیق و به‌روز دانست و تأکید کرد: بدون یک بانک اطلاعاتی قوی، بهره‌وری کاهش می‌یابد. هزینه‌های هنگفت تجهیزات و نیاز به مساحت‌های بزرگ برای اجرای این سیستم‌ها، استفاده از آن‌ها را تنها در مناطقی خاص، اقتصادی می‌کند. این فناوری‌ها همچنین وابستگی شدیدی به دسترسی مداوم به آب دارند؛ به‌عنوان‌مثال، در صورت محدودیت منابع آبی، امکان استفاده از این سیستم‌ها کاهش می‌یابد. علاوه بر این، نیاز به ایجاد استخرهای ذخیره‌سازی آب، بخشی از زمین کشاورزی را اشغال کرده و هزینه‌های اضافی به همراه دارد.
او اذعان کرد: فناوری‌های نوین به نیروی کار متخصص، سرویس‌های دوره‌ای تجهیزات و ایستگاه‌های هواشناسی برخط نیاز دارند. این ایستگاه‌ها باید اطلاعات دقیقی در مورد وضعیت آب‌وهوایی و نیاز گیاهان در اختیار کشاورزان قرار دهند تا تصمیم‌گیری برای آبیاری بهینه شود.
چالش‌های زیست‌محیطی و مخاطرات احتمالی
خیام‌باشی تأکید کرد: در صورت استفاده نادرست از این فناوری‌ها، مسائل زیست‌محیطی مانند باقی‌ماندن تجهیزات و ادوات پلاستیکی در طبیعت، ممکن است مشکلاتی جدی ایجاد کند؛ همچنین کاهش آب ورودی به منابع زیرزمینی و احتمال افزایش شوری خاک، از دیگر مخاطراتی است که باید مدیریت شود.
او تأکید کرد: استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی، علاوه بر مزایایی که به همراه دارد، ممکن است تهدیدهایی نیز ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین این تهدیدها، مشکلات زیست‌محیطی است که ناشی از مدیریت نادرست فناوری‌هاست؛ مثلا باقی‌ماندن اجزای تجزیه‌ناپذیر مانند لوله‌ها، تجهیزات آبیاری یا ادوات مرتبط در محیط‌زیست می‌تواند آسیب‌های بلندمدتی به طبیعت وارد کند.
خیام‌باشی تصریح کرد: از سوی دیگر، اگر شوری خاک به‌درستی مدیریت نشود، ممکن است افزایش یابد و به کیفیت زمین‌های زراعی آسیب جدی برساند؛ به همین دلیل، استفاده از فناوری باید با دانش و آگاهی کامل همراه باشد؛ چراکه بدون دانش کافی، مشکلات ناشی از این فناوری‌ها می‌تواند بیش از فواید آن باشد.
عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان اظهار کرد: همچنین به‌کارگیری فناوری‌های پیشرفته، به‌طور طبیعی هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، برخی چالش‌های دیگر نیز مطرح هستند؛ به‌طور مثال، اگر فناوری‌ها تنها بر اساس نیاز گیاه طراحی شوند و آب موردنیاز گیاه تأمین شود، ممکن است ورود آب به منابع زیرزمینی کاهش پیدا کند. این مسئله می‌تواند باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی شود و در درازمدت منابع آبی را به سمت تمام‌شدن سوق دهد.
او گفت: در گذشته، روش‌های سنتی نه‌تنها نیاز آبی گیاه را تأمین می‌کردند؛ بلکه به تقویت خاک و تغذیه منابع زیرزمینی نیز کمک می‌کردند؛ اما اکنون در صورت مدیریت نادرست فناوری‌ها، این مزایا ازبین رفته و حتی ممکن است با کاهش منابع آبی، مشکلات بیشتری ایجاد شود؛ بنابراین هم‌زمان با توسعه و استفاده از فناوری، باید مدیریت دقیق و آگاهانه‌ای برای بهینه‌سازی منابع و جلوگیری از تهدیدهای احتمالی انجام گیرد.
خیام‌باشی توضیح داد: از دیگر تهدیدهایی که وجود دارد این است که نیاز به انرژی پایدار داریم و باید از دانش مناسب برای استفاده از سیستم‌هایی که نیاز به ارسال سیگنال دارند، بهره بگیریم؛ بنابراین لازم است هم فرستنده و گیرنده خوبی داشته باشیم و هم اطمینان حاصل کنیم که اینترنت ما مشکلی نداشته باشد؛ زیرا در صورت بروز مشکل در اینترنت، کل سیستم مختل می‌شود؛ همچنین یکی دیگر از تهدیدها این است که فرصت‌های شغلی برای نیروهای کارگری غیرمتخصص کاهش می‌یابد و این افراد ناچار می‌شوند به سمت استفاده از تخصص‌های خاص حرکت کنند.
فناوری‌های نوین کشاورزی؛ فرصت‌ها و چالش‌ها
این استادیار دانشگاه خاطرنشان کرد: فناوری‌های نوین فرصت‌های زیادی را در اختیار ما قرار می‌دهند. این فناوری‌ها امکان استفاده از زمین‌های بی‌حاصل را فراهم می‌کنند و با بهره‌گیری از کنترل از راه دور می‌توانند سطح زیر کشت را افزایش دهند. البته این افزایش سطح زیر کشت می‌تواند پیامدهایی مانند افزایش مصرف آب و کاهش دسترسی به منابع آب زیرزمینی را به همراه داشته باشد. بااین‌حال، این فناوری‌ها می‌توانند تولید محصولات را بهینه و فرصت‌های شغلی جدیدی برای نیروهای تحصیل‌کرده ایجاد کنند.
او تصریح کرد: از آنجا که این سیستم‌ها نیاز به انرژی دارند، فرصتی نیز برای توسعه انرژی‌های جایگزین و تجدیدپذیر ایجاد می‌شود. هرچند کشاورزان تا حدی با این فناوری‌ها آشنا هستند؛ اما به دلیل ساختار سنتی خرده‌مالکی و پراکندگی زمین‌های کشاورزی، استفاده از این فناوری‌ها در مقیاس بزرگ و به‌صورت یکپارچه برای آن‌ها اقتصادی نیست؛ برای مثال اتوماتیک‌کردن سیستم‌ها یا تجهیز چاه‌ها به ابزارهایی که فعالیت آن‌ها را به‌صورت دقیق مدیریت کنند، نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه هنگفتی است. این هزینه سرسام‌آور معمولا از توان کشاورزان خرد خارج است و موجب می‌شود که این فناوری‌ها تنها به‌صورت محدود و پراکنده مورداستفاده قرار گیرند. توسعه و استقرار کامل این فناوری‌ها نیازمند حمایت‌های مالی و زیرساختی بیشتری است.
از تمام منابع استفاده بهینه شود
به باور خیام‌باشی، یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهایی که فناوری‌ها به همراه دارند، افزایش انتظارات غیرواقعی مسئولان است. برخی تصور می‌کنند که با ورود فناوری‌ها، تمام مشکلات حوزه‌های مختلف، ازجمله کشاورزی، به‌طور کامل حل می‌شود؛ اما این دیدگاه درست نیست. بدون تردید، راهکارهای فناورانه و علمی می‌توانند تحولات بزرگی در تولید و صرفه‌جویی ایجاد کنند؛ اما توانایی حل تمام مشکلات را ندارند. موفقیت در این مسیر مستلزم استفاده بهینه از تمام منابع و عوامل است.
او تأکید کرد: فناوری می‌تواند بخشی از مشکلات را کاهش دهد؛ اما به شرطی که همه عوامل به‌طورهماهنگ و در کنار هم عمل کنند؛ مثلا اگر تنها لاستیک یک خودرو را تعویض کنید، خودرو حرکت نمی‌کند؛ مگر اینکه موتور آن نیز درست کار کند. به همین ترتیب، تنها فناوری نمی‌تواند همه مشکلات را برطرف کند. مجموعه‌ای از عوامل باید در کنار هم قرار بگیرند؛ ازجمله تأمین به‌موقع نهاده‌ها، ارتقای دانش فنی، وجود بانک‌های اطلاعاتی جامع، ایجاد ثبات در بازار و قیمت‌گذاری مناسب.
این استادیار دانشگاه افزود: دولت‌ها در این میان نقش مهمی ایفا می‌کنند و می‌توانند با ارائه مکانیزم‌های تشویقی و فرهنگ‌سازی، این فرآیند را تسریع کنند؛ همچنین بخش خصوصی نیز معمولا با برگزاری دوره‌های آموزشی، تبلیغات و ارائه تسهیلات مانند فروش مدت‌دار یا خریدهای غیر نقدی، به گسترش فناوری کمک می‌کند. این بخش همچنین می‌تواند از ظرفیت‌های فضای مجازی برای فرهنگ‌سازی و ارتقای دانش فنی استفاده کند.
چالش‌های زیرساختی در بهره‌گیری از فناوری‌های نوین کشاورزی
خیام‌باشی بیان کرد: یکی از مهم‌ترین مسائل در زمینه بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در کشاورزی، فراهم‌نبودن زیرساخت‌هاست. این فناوری‌ها نیازمند زیرساخت‌هایی مانند تجهیزات مناسب و دسترسی به اینترنت پرسرعت هستند؛ به‌عنوان‌مثال کیت‌های اندازه‌گیری رطوبت خاک، که بخشی از آن‌ها وارداتی و بخشی تولید داخلی هستند، دچار مشکلاتی در کیفیت و دوام هستند. کیت‌های داخلی اغلب عمر کوتاهی دارند و نیازمند تعویض سالانه‌اند؛ درحالی‌که کیت‌های باکیفیت خارجی می‌توانند چهار تا شش سال دوام بیاورند.
کشاورزان سنتی دانش استفاده از فناوری را ندارند!
عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان افزود: دسترسی به اینترنت پرسرعت نیز یک ضرورت است؛ اما در مناطق روستایی این زیرساخت به‌طورکامل فراهم نیست. گاهی حتی دسترسی به برخی سایت‌های موردنیاز به دلیل فیلترشدن ناگهانی با مشکل مواجه می‌شود. این مسائل مانع از بهره‌برداری کامل از فناوری‌های کشاورزی می‌شوند. از دیگر چالش‌ها، سطح دانش کشاورزان اصفهان است. کشاورزان سنتی معمولا دانش فنی کافی برای استفاده از این فناوری‌ها ندارند؛ درحالی‌که در گلخانه‌ها، به دلیل سطح بالاتر دانش و توان مالی کاربران، این فناوری‌ها به‌خوبی مورداستفاده قرار می‌گیرند. کشاورزی مدرن، به‌ویژه در کشت‌های صنعتی و بزرگ‌مقیاس، برای بهره‌برداری کامل از فناوری مناسب‌تر است؛ اما در کشاورزی کوچک‌مقیاس و خرده‌مالکی، این فناوری‌ها اقتصادی نیستند.
این استادیار دانشگاه اذعان کرد: بخش خصوصی اصفهان با برگزاری کلاس‌های آموزشی، تبلیغات، فروش مدت‌دار تجهیزات و استفاده از ظرفیت فضای مجازی در فرهنگ‌سازی و ارتقای دانش کشاورزان اصفهان نقش مهمی ایفا می‌کند. دولت نیز باید با ارائه تسهیلات و حمایت‌های مالی، این فرآیند را تسریع کند. با این حال، دولت باید پیش از هر چیز آمایش سرزمین انجام دهد تا مراکز کشاورزی به‌درستی جانمایی شوند و رقابتی بین منابع مختلف، مانند آب‌وخاک، ایجاد نشود؛ برای مثال، نباید در یک منطقه دو کارخانه بزرگ که پساب تولید می‌کنند، بارگذاری شوند؛ زیرا این امر مانع استفاده بهینه از منابع برای کشاورزی
خواهد شد.
او تأکید کرد: تصور اینکه فناوری‌ها می‌توانند تمام مشکلات، ازجمله خشک‌سالی اصفهان را حل کنند، نادرست است. فناوری تنها می‌تواند بخشی از مشکلات را کاهش دهد؛ آن‌هم به‌شرط هماهنگی کامل با سایر عوامل؛ همچنین برخی فناوری‌ها مانند آبیاری قطره‌ای، با وجود مزایایی چون صرفه‌جویی در مصرف آب، آسیب‌هایی نیز به همراه داشته‌اند؛ ازجمله شورشدن خاک و کاهش تغذیه آب‌های زیرزمینی که قبلا از طریق آبیاری سنتی انجام می‌شد.
خیام‌باشی تأکید کرد: درنهایت، فناوری می‌تواند حدود ۱۰درصد از مشکلات را حل کند؛ اما ۹۰ درصد دیگر به برنامه‌ریزی دقیق، ثبات قیمت‌ها، دسترسی پایدار به منابع آب و مدیریت صحیح بستگی دارد. بدون این عوامل، دستیابی به اهداف بلندمدت ممکن نخواهد بود.
