به گزارش اصفهان زیبا [1]؛ میگویند معاهده جامع راهبردی ایران و روسیه، با تکیه بر تاریخچهای طولانی از همکاریهای دوجانبه، نویددهنده فصل جدیدی در روابط دو کشور است. این توافق که بهعنوان چهارمین معاهده راهبردی میان ایران و روسیه [2] شناخته میشود، در حالی به امضا رسید که به تحلیل کارشناسان، تعمیق روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را برای دو کشور در بلندمدت به وجود خواهد آورد. توافقنامهای ۲۰ ساله و با تکیه بر تاریخچه طولانی از همکاریهای دوجانبه که در چندین بخش اساسی ازجمله انرژی، حملونقل، کشاورزی و امنیت بهتفصیل پرداخته شده است. از نکات برجسته این توافق نامه، ماده ۱۶ آن است که بهطور خاص بر همکاریهای بیناستانی و توسعه روابط اقتصادی میان استانهای ایران و روسیه تأکید دارد. مادهای که در دو بند مطرح میکند:
«1. طرفهای متعاهد همکاری بین استانی را با عنایت به اهمیت ویژه آن برای گسترش ابعاد کامل روابط دوجانبه، توسعه خواهند داد.
2. طرفهای متعاهد شرایط مساعدی را برای برقراری روابط مستقیم بین استانهای ایرانی و روسی ایجاد خواهند کرد و آشنایی متقابل از ظرفیتهای اقتصادی و سرمایهگذاری آنها از جمله از طریق برگزاری سفرهای تجاری، گردهماییها، نمایشگاهها، بازارچهها و سایر رویدادهای مشترک بین استانی را تسهیل خواهند کرد.»
در این راستا استانهایی مانند اصفهان، که پیشینهای درخشان در صنعت، تجارت و گردشگری دارند، میتوانند در استفاده درست از ماده 16 فرصتهای بینظیری را برای خود در ارتباط با روسیه فراهم کنند و در همکاریهای بیناستانی در روسیه، از جمله در زمینه ایجاد پروژههای مشترک و تسهیل روابط تجاری، سهم خود را از این توافق نامه بهطور چشمگیری افزایش دهند و در عین حال با توجه به ظرفیتهای بالای گردشگری بهعنوان یک مدل موفق در تعاملات بین استانی عمل کنند.
معاهدهای برای عبور از محدودیتهای گذشته
مهدی طغیانی، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی که از اعضای هیئت همراه رئیسجمهوری در سفر به روسیه در آخرین جمعه دی ماه سال جاری بود، طی نشستی با موضوع واکاوی توافق نامه جامع راهبردی ایران و روسیه با مروری بر تاریخچه معاهدات پیشین ایران و روسیه، این توافق را یک «نقشهراه جامع» توصیف کرد که تمامی ابعاد همکاریها از تجارت و انرژی گرفته تا گردشگری و فرهنگ را در بر میگیرد.
طغیانی ضمن بررسی ابعاد مختلف معاهده و تأثیر آن بر توسعه روابط اقتصادی میان ایران و روسیه، به چگونگی استفاده اصفهان از ظرفیتهای این معاهده هم اشارهای داشت.
همچنین مصطفی نباتینژاد، رئیس مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر اصفهان که از دیگر حاضران در این نشست بود با انتقاد از عملکرد برخی نهادها در بهرهبرداری از فرصتهای موجود، از لزوم برنامهریزی هدفمند برای فعالسازی ظرفیتهای استانی در بستر این معاهده گفت و در عین حال بر ضرورت تقویت زیرساختهای اجرایی، همکاریهای علمی و اقتصادی و احیای روابط خواهرخواندگی تأکید کرد.
نباتینژاد و طغیانی معتقدند روابط ایران و روسیه، با وجود پیشینه طولانی، هنوز از تمامی ظرفیتهای خود بهرهبرداری نکرده و این معاهده میتواند بهعنوان پلی برای عبور از محدودیتهای گذشته عمل کند. تفاوت در میزان بهرهبرداری کشورهای مختلف از روابط با روسیه، فرصتهای مغفولمانده در حوزه سرمایهگذاری مشترک و گردشگری، و نیاز به افزایش تبادلات فرهنگی، از جمله نکاتی بود که در نشست واکاوی معاهده جامع راهبردی ایران [3] و روسیه با حضور این کارشناسان مورد توجه قرار گرفت که در ادامه گزارش به خلاصهای از این موضوعات مطرحشده اشاره کردهایم.
تلاش برای گسترش و تعمیق روابط موجود
نایبرئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در بیانی دقیق و تحلیلمحور در خصوص ابعاد مختلف این توافق، این معاهده را در چارچوب روابط بلندمدت و استراتژیک دو کشور تحلیل کرد و گفت این توافق یک گام دیگر در راستای ادامه روابط دوجانبه و تقویت همکاریها در چندین دهه گذشته است.
او ادامه داد: «این معاهده ادامهدهنده همان توافقات پیشین است که از سال ۱۹۲۱ بهعنوان اولین موافقتنامه بین دو کشور آغاز شد. دومین موافقتنامه در سال 1940 و سومین اما به سال 2003 برمیگردد، که همچنان برقرار است. در حقیقت، این چهارمین توافقنامهای است که ایران با روسیه در تاریخ معاصر خود امضا میکند و بهعنوان جایگزین توافقنامههای پیشین ایران و روسیه، به نظر میرسد، این بار شرایط جهانی و منطقهای باعث شده تا هر دو کشور نگاه جدیتری به تحکیم این روابط داشته باشند.»
مقدمهای از سوی طغیانی که بهطور ضمنی تأکید میکند، معاهده ایران و روسیه یک تغییر اساسی در سیاست خارجی ایران نیست، بلکه یک تلاش برای گسترش و تعمیق روابط موجود است.
او در توضیح ویژگیهای اصلی توافق جامع ایران و روسیه، به جامعیت آن اشاره کرد که در قالب ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، علمی، فرهنگی و امنیتی مطرح شده است: «این توافق نامه تمامی بخشهای همکاریهای دوجانبه را پوشش میدهد؛ از همکاریهای تجاری و اقتصادی گرفته تا مسائل امنیتی و قضایی. در واقع، این یک نقشهراه است که در آن توافق شده است کشورها در زمینههای مختلف مانند حملونقل، انرژی، کشاورزی و حتی در بخشهای علمی و فناوری با یکدیگر همکاری داشته باشند.»
طغیانی همچنین تأکید کرد که یکی از جنبههای قابل توجه این معاهده، حمایت از روابط بلندمدت و پایدار دو کشور است: «ما باید توجه داشته باشیم که این توافق نامه بهعنوان یک معاهده میاندولت، یک نقشهراه است که در آن بهطور دقیق مشخص میشود که چه اقداماتی باید انجام شود و چطور بهطور مداوم و تدریجی روابط تقویت شود. بستری که دارای چشمانداز روشن به سمت مسیریهایی است که میتواند از مشکلات موجود گرهگشایی کند.»
ظرفیتهای اقتصادی و تجاری دو کشور: از اصفهان تا سنپترزبورگ نایبرئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در بخش دیگری از سخنان خود به ظرفیتهای اقتصادی دو کشور اشاره کرد و در خصوص مبادلات تجاری دو کشور گفت: «ایران و روسیه با وجود تاریخ طولانی روابط تجاری، هنوز نتواستهاند از تمامی ظرفیتهای اقتصادی خود بهرهبرداری کنند. برای نمونه در سفر رئیسجمهور ایران به روسیه، رئیسجمهور روسیه به این موضوع اشاره کرد که ایران و روسیه از ظرفیتهای تجاری خود بهطور کامل استفاده نکردهاند؛ برای مثال، ارمنستان با جمعیت ۲ میلیون نفر ۱۲ میلیارد دلار مبادلات تجاری با روسیه دارد، درحالیکه ایران با جمعیت ۸۵ میلیون نفر تنها ۴ میلیارد دلار مبادلات دارد. این تفاوت، نشاندهنده ظرفیتهای بالای بالقوهای است که در روابط ایران و روسیه نهفته است.»
طغیانی همچنین در رابطه با چگونگی استفاده استان اصفهان از بستر این معاهده بهمنظور توسعه روابط اقتصادی و تجاری ایران با روسیه، عنوان کرد: «استان اصفهان که یکی از قطبهای صنعتی و گردشگری ایران است، میتواند بهعنوان یک هاب تجاری برای روسیه و سایر کشورهای منطقه عمل کند. در سفرهای اخیر به روسیه، شاهد بودیم که این استان توانسته به شکل مؤثری در تبادلات تجاری و همکاریهای استانی نقشآفرینی کند. ظرفیتهایی که در بستر توافق نامه اخیر ایران و روسیه و بهطور مشخص ماده ۱۶ که در قالب همکاریهای بین استانی آمده است، قابل بررسی است. فضایی که با مدیران و مسئولان ما در هر ردهای باید با تمرکز بر این ماده توافق نامه جامع راهبردی ایران و روسیه از آن استفاده کنند.»
از دیگر بخشهای مهم سخنان نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی، اشاره به صنعت گردشگری و سرمایهگذاریهای مشترک در این حوزه بود. او با تأکید بر ظرفیتهای بالای گردشگری ایران، بهویژه در اصفهان و سنپترزبورگ، گفت: «در سنپترزبورگ بیش از ۱۵۰ هتل پنجستاره از بین 4 هزار هتل وجود دارد، در حالی که در اصفهان تنها ۵۰ هتل داریم، که از این تعداد، تنها سه هتل پنجستاره هستند. این تفاوت در ظرفیتهای گردشگری نشاندهنده فرصتهای بزرگ و مشترک بین دو کشور است که باید در قالب این توافق نامه بیشتر مورد بهرهبرداری قرار گیرند.»
در همین راستا، طغیانی به اهمیت تسهیل سرمایهگذاریهای مشترک در پروژههای بزرگ اشاره کرد: «در ماده ۱۸ موافقتنامه، همکاریهای بانکی و سرمایهگذاریهای مشترک بهطور خاص مورد تأکید قرار گرفته است. این امر میتواند در ایجاد فضاهای تجاری و اقتصادی برای دو کشور بهصورت مشترک، خصوصا در رابطه با کشورهای ثالث، نقشی کلیدی ایفا کند.»
دینامیکهای امنیتی و سیاسی در معاهده ۲۰ ساله
نایبرئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در ادامه به ابعاد سیاسی و امنیتی معاهده هم اشارهای داشت و آن را یک گام مثبت در راستای تقویت جایگاه ایران در سیاست بینالمللی دانست: «این توافق نامه هیچگونه جهتگیری ضدسایر کشورها ندارد و بهطور مشخص، به تقویت موقعیت دو کشور در سیاست جهانی میپردازد. ما باید توجه داشته باشیم که این معاهده در راستای تقویت نقش ایران در مقابل تهدیدات خارجی، بهویژه در مقابله با فشارهای اقتصادی و سیاسی، قرار دارد. ایران و روسیه با توجه به شرایط بینالمللی و چالشهای مشترک، به این نتیجه رسیدهاند که برای تقویت امنیت منطقهای و جهانی خود، باید همکاریهای بیشتر و مستمری را در پیش بگیرند.»
گروههای دوستی و همکاریهای بینمجلس
طغیانی همچنین به فعالیت مالی و تجاری در قالب کمیسیونهای مشترک دو کشور اشاره کرد و گفت: «ما دو ظرفیت در دولت و مجلس داریم که میتواند در روابط با روسیه نقشآفرینی کند؛ ابتدا گروههای دوستی در مجلس با 33 گروه دوستی که هرکدام با سه کشور هستند. در دولت هم کمیسیون مشترک وجود دارد که هر کشور یک وزیر دولت رئیس کمیسیون مشترک است. او هماهنگکننده امور بین موضوعات فنی و تخصصی میان دو کشور است که در رابطه ما با روسیه وزارت نفت این مسئولیت را بر عهده دارد.»
او افزود: «گروههای دوستی نقش مهمی در تقویت روابط میان کشورها دارند؛ این گروهها میتوانند بهعنوان یک پل ارتباطی بین پارلمانها و حکومتها عمل کنند و روابط دوجانبه را در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی تقویت کنند.»
طغیانی در پایان سخنان خود تأکید کرد برای دستیابی به موفقیت در این توافق نامه، باید همزمان با امضای معاهده، ساختارهای اجرایی و عملیاتی آن را نیز در داخل و خارج از کشور تقویت کنیم: «این معاهده میتواند مسیر جدیدی برای همکاریهای بلندمدت و مؤثر ایران و روسیه باز کند، اما اجرای آن نیازمند برنامهریزی دقیق و اقدامات عملی است که امیدواریم این توافق نامه زمینهساز روابطی پایدار و مؤثر در تمامی ابعاد شود.»
ضرورت تقویت روابط خواهرخواندگی ایران و روسیه
رئیس مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر اصفهان نیز در این نشستِ بررسی ظرفیتهای همکاری ایران و روسیه در بستر معاهده جامع راهبردی، به وضعیت نامطلوب سایت انجمن دوستی ایران و روسیه اشاره کرد و گفت: «این سایت که بهعنوان یک سازمان مردمنهاد (NGO) فعالیت میکند، طی دو سال گذشته این سایت بهروزرسانی نشده و فعالیت قابل توجهی در صفحههای اجتماعی آن دیده نمیشود.»
مصطفی نباتینژاد افزود: «در استوریهای منتشرشده این انجمن نیز اطلاعاتی درباره شهرهای خواهرخوانده ایران و روسیه ارائه شده که به نظر ناقص و پراکنده است. برای مثال، به شهرهای تهران و مسکو بهعنوان خواهرخوانده اشاره شده و به شهرهای شیراز و قزوین اشاره داشته است، اما با وجود سبقهای 20 ساله که بین اصفهان و سنپترزبورگ بهعنوان خواهرخوانده وجود دارد، از اصفهان اما هیچگونه اطلاعات در این سایت وجود ندارد.»
نباتینژاد با تأکید بر ضرورت هماهنگی بیشتر در این حوزه اظهار کرد: «در شرایط کنونی، لازم است رئیس کمیسیون مشترک، جلسهای با حضور استانداران و شهرداران شهرهایی که دارای پیمانهای همکاری و خواهرخواندگی هستند، برگزار کند. هدف از این جلسات میتواند مرور وظایف و برنامهریزی برای تقویت روابط و افزایش تعاملات باشد.»
ضرورت مشارکت فعالتر استانداران و شهرداران
او در ادامه تصریح کرد: «از استانداران و شهرداران انتظار میرود نقش فعالتری در این مسیر ایفا کنند و وظایف خود را در گسترش روابط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جدی بگیرند. یکی از جنبههای مهم در این روابط، تعمیق تعاملات فرهنگی است. برای مثال، تعداد رویدادهای فرهنگی مشترک، مشارکت هنرمندان دو کشور و خلق آثار هنری میتواند شاخصی برای سنجش موفقیت این پیمانها باشد.»
نباتینژاد با اشاره به ظرفیتهای فرهنگی دو کشور، گفت: «دعوت از هنرمندان روسی برای حضور در اصفهان و برگزاری برنامههای مشابه در روسیه، میتواند به تبادل فرهنگی بین دو کشور کمک کند. چندی پیش در جلسهای با حضور هنرمندانی از یک کشور دیگر، فرصتی برای آموزش صنایعدستی اصفهان فراهم شد. اما کمبود برنامهریزی و عدم استفاده هوشمندانه از این موقعیت، باعث شد این برنامه بهجای یک فرصت، به یک نقطهضعف تبدیل شود.»
توسعه روابط اقتصادی؛ راهکاری مؤثر برای جذب سرمایهگذار
رئیس مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر اصفهان در ادامه صحبتهای خود به اهمیت توسعه روابط اقتصادی اشاره کرد و گفت: «افزایش حجم تبادلات تجاری و جذب سرمایهگذاران میتواند یکی از محورهای اصلی این همکاریها باشد. به همین منظور، ارائه دفترچههای سرمایهگذاری اصفهان و انتشار فراخوانهای سرمایهگذاری در رسانههای روسیه میتواند راهکاری مؤثر برای جذب سرمایهگذاران باشد.»
نباتینژاد همچنین تأکید کرد: «توسعه گردشگری یکی از بخشهایی است که باید توجه ویژهای به آن شود. سهم گردشگران روسی در هدفگذاری ۱۵ میلیونی گردشگران ایران باید مشخص و اقدامات لازم برای افزایش این سهم در اصفهان انجام شود.»
الزام به رفع ضعفهای مدیریتی در روابط خواهرخواندگی
این عضو شورای اسلامی شهر اصفهان در ادامه به ظرفیتهای علمی بین دو کشور اشاره کرد و گفت: «در حوزه علمی نیز تبادل دانشجو و استاد، انجام پروژههای تحقیقاتی مشترک و تعاملات علمی بین دو کشور از دیگر زمینههایی است که باید تقویت شود. جمعآوری اطلاعات درباره اصفهانیهای مقیم روسیه و استفاده از ظرفیتهای آنان نیز میتواند در این مسیر مؤثر باشد.»
او در ادامه به بررسی عملکرد روابط بین شهرهای ایران و روسیه با محوریت اصفهان و سن پترزبورگ افزود: «باید بررسی شود که چه اقدامات مشترکی در بستر این روابط همچون مشارکت جامعه محلی و تعداد افراد محلی که در رویدادهای مشترک شرکت میکنند، حضور در رسانهها و پوششهای رسانهای، اینکه چند فیلم در رابطه با اصفهان در تلویزیون روسیه تابهحال پخش شده است، همچنین پروژههای مشترک زیستمحیطی، تعداد مقاله مشترک با هدف تولید دانش و فناوری و پلتفرمهای دیجیتال مشترک و … صورت گرفته است؟ به نظر میآید در این رابطه باید یک دفترچه شاخص عملکردی در رابطه با تعمیق روابط خواهرخواندگی وجود داشته باشد.»
نباتینژاد در خصوص ضعفهای مدیریتی در روابط افزود: «متأسفانه، در بسیاری از موارد، ضعف مدیریتی و عدم هماهنگی بین نهادها باعث شده دعوتنامههای رسمی از شهرهای خواهرخوانده بیپاسخ بماند؛ برای نمونه، دعوتنامهای از سنپترزبورگ برای شهرداری اصفهان ارسال شده بود که هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفت. اداره ارتباطات و امور بینالملل شهرداریها باید فعالتر عمل کرده و با برنامهریزی دقیقتر، فرصتهای موجود را به بهترین نحو ممکن مدیریت کنند.»
رئیس مرکز پژوهشهای شورای اسلامی شهر اصفهان با تأکید بر اهمیت روابط خواهرخواندگی ایران و روسیه، گفت: «تقویت روابط خواهرخواندگی بین ایران و روسیه میتواند به گسترش تعاملات فرهنگی، اقتصادی و علمی کمک کند و ظرفیتهای بالقوه این همکاریها را به فعلیت برساند.»
او در پایان افزود: «انتظار میرود نمایندگان، شهرداران و استانداران با جدیت بیشتری به این موضوع بپردازند و در بستر توافق نامه اخیر ایران و روسیه با اقدامات خود، زمینه را برای ارتقای این تعاملات به شکل بهتر و قویتری فراهم کنند.»